Historia Leżajska
Pierwsza udokumentowana historycznie wzmianka o Leżajsku pochodzi z 1354. Wtedy to Kazimierz Wielki nadał Janowi Pakosławowi ze Stróżysk - miasto Rzeszów z okolicą po Dąbrowę na północy, Czudec na zachodzie i wieś Leżajsk na wschodzie.
Przez cały wiek XIV Leżajsk należał do dóbr królewskich zgrupowanych w północno-wchodniej części województwa ruskiego w ówczesnym powiecie krzeszowskim.
28.12.1397 roku Leżajsk otrzymał prawa miejskie z rąk Władysława Jagiełły. Jednocześnie król nadał szereg innych przywilejów pozwalających szybko rozwijać się miastu. Od 1424 Leżajsk roku stał się siedzibą starostwa założonego przez Spytka z Tarnowa i Jarosława herbu Leliwa, starostę generalnego ruskiego, późniejszego wojewodę sandomierskiego.
Początkowy okres w dziejach miasta i całej królewszczyzny był związany z rodem Jarosławskich herbu Leliwa, który otrzymał tą królewszczyznę w 100-letnią dzierżawę.
Postępujący rozwój miasta był hamowany przez wyniszczające najazdy Tatarów i Wołochów począwszy od końca XV w. W związku z tym Jagiellonowie - Aleksander i Zygmunt I Stary - wspomagali gospodarczo miasto nadając mu kolejne przywileje i zwalniając okresowo od niektórych ciężarów. Najdotkliwszy w skutkach i decydujący o dalszych losach miasta okazał się najazd Tatarów w 1524 r. Zostało ono wtedy zupełnie zniszczone a ludność zabrana w jasyr. Po tych tragicznych wydarzeniach król Zygmunt I Stary wydał we Lwowie 23.09.1524 r. dokument, mocą którego przeniósł Leżajsk znad Sanu na dzisiejsze, bardziej obronne miejsce, oddalone od poprzedniego o ok. 5 km w kierunku południowo-zachodnim nadając mu jednocześnie nową nazwę: Leżajsk Zygmuntowski. Akt ten stanowił ponowną lokację miasta na prawie magdeburskim i wraz z dogodnym położeniem na szlaku krzyżujących się dróg handlowych dał podstawę do ponownego rozwoju rzemiosła i handlu.
11 marca 1525 Zygmunt I Stary wydaje kolejny przywilej w którym: „nadaje gminie miejskiej Leżajska Zygmuntowskiego - z powodu strat poniesionych podczas najazdu tatarskiego - plac, gdzie znajdował się spalony w ubiegłym roku przez Tatarów Stary Leżajsk, wraz z pastwiskami, łąkami, stawem, czynsz z ratusza oraz od różnych kramów, które zezwala wybudować pod ratuszem i zatwierdza od dawna przez gminę posiadany przewóz na rzece San; radzie miejskiej nadaje postrzygalnię (sukna) i wagę; zabrania wreszcie szynkować piwo lub inne trunki na miejscu, gdzie znajdował się Stary Leżajsk.”
Rozwój miasta był wspierany zarówno przez Starostę Leżajskiego Krzysztofa Szydłowieckiego herbu Odrowąż - Kanclerza Wielkiego Koronnego, a także przez Króla Zygmunta Augusta wydającego szereg kolejnych przywilejów dla miasta i jego mieszkańców.
Przeniesienie miasta na nowe miejsce przez króla Zygmunta I Starego i przywileje zagwarantowane jego mieszkańcom wpłynęły na szybki rozwój miasta. Licząc w 1578 r. 1120 mieszkańców i około 50 warsztatów rzemieślniczych, posiadając prawo składowania towarów oraz spławiania ich Sanem, rozwijając handel zbożem, futrami, wytwarzaniem doskonałego sukna miasto stało się głośnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym. Był to okres największego rozkwitu Leżajska.
Okresem niepomyślnym dla rozwoju Leżajska były najazdy Szwedów w latach 1655-56. Przemarsze i grabieże obcych wojsk zrujnowały gospodarkę miejską.
W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Leżajsk przeszedł pod panowanie austriackie, a ostatni Starosta Leżajski Józef Potocki uzyskawszy zgodę władz zaborczych przeniósł siedzibę starostwa do Łańcuta.
W 1809 r. wojska Księstwa Warszawskiego dowodzone przez księcia Józefa Poniatowskiego na krótko wkraczają do miasta, jednak miastem zawładnęli ponownie Austriacy. Odtąd Leżajsk stał się prowincjonalnym miasteczkiem bez większego znaczenia gospodarczego.
I wojna światowa i związane z nią bitwy nad Sanem, przeprawy wojsk austriackich, rosyjskich i niemieckich - pociągnęła za sobą pożary, zniszczenia i śmierć wielu mieszkańców.
Również i II wojna światowa przyniosła miastu znaczne straty. 28 maja 1943 r. dokonano pacyfikacji miasta. W jej wyniku rozstrzelanych zostało 43 mieszkańców miasta w wąwozie podmiejskim.
